Trojica naučnika, Susumu Kitagava sa Univerziteta u Kjotu, Ričard Robson sa Univerziteta u Melburnu i Omar M. Jagi sa Berkli univerziteta, dobili su Nobelovu nagradu za hemiju za 2025. godinu zbog svog inovativnog rada na razvoju metalno-organskih okvira (MOF). Ova nagrada je dodeljena zbog njihovih istraživanja koja su omogućila skladištenje velikih količina gasova u malim zapreminama, što otvara vrata novim tehnologijama u oblasti hemije i zaštite životne sredine.
Na konferenciji za novinare, predsednik Nobelovog komiteta za hemiju, Heiner Linke, uporedio je ovo otkriće sa magičnom torbicom Hermione Grendžer iz serijala „Hari Poter“, koja joj omogućava da nosi više predmeta nego što bi fizički moglo stati. Iako nova molekularna arhitektura ne krši zakone fizike kao što to čini magija, ona funkcioniše na sličan način, omogućavajući efikasno skladištenje i transport materija.
Metalno-organski okviri su strukture koje se sastoje od metalnih jona povezanih dugim organskim molekulima, stvarajući kristale sa velikim šupljinama. Ove šupljine se mogu koristiti za hvatanje i skladištenje raznih supstanci, što ima široku primenu u industriji i ekologiji.
Povijest istraživanja ovih okvira počela je 1989. godine kada je Robson uspeo da formira prostrani kristal koristeći različite molekule bakra. Njegovi kolege Jagi i Kitagava su nastavili rad od 1992. do 2003. godine, dokazavši da gasovi mogu da ulaze i izlaze iz ovih struktura, a pritom su ih učinili stabilnijim i prilagodljivijim za različite primene.
Tokom godina, mnogi istraživači su razvili različite metalno-organske okvire, koristeći ih za različite svrhe, uključujući:
– hvatanje toksičnih gasova potrebnih za proizvodnju poluprovodnika,
– prikupljanje vode iz pustinjskog vazduha,
– katalizovanje hemijskih reakcija,
– razgradnju štetnih hemikalija i zagađenja.
Jedna od najznačajnijih primena ovih okvira mogla bi biti u borbi protiv klimatskih promena, posebno u hvatanju ugljen-dioksida iz emisija fabrika i elektrana. Kitagava je istakao svoj san o razdvajanju vazduha na korisne materijale, koristeći obnovljive izvore energije, što bi moglo značajno doprineti smanjenju zagađenja.
Nobelova nagrada za hemiju, koja se dodeljuje po 117. put, donosi novčanu premiju od 11 miliona švedskih kruna, što je otprilike 1,2 miliona dolara. Ova nagrada je ne samo priznanje za individualni rad ovih naučnika, već i za njihov doprinos globalnim naporima u održivom razvoju i očuvanju životne sredine.
U obraćanju medijima, Kitagava je izrazio duboku zahvalnost za priznanje svog dugogodišnjeg istraživačkog rada, naglašavajući značaj razdvajanja materijala iz vazduha, koji sadrži većinu elemenata potrebnih za stvaranje važnih materijala. Njihovo otkriće je primer kako nauka može pružiti rešenja za izazove sa kojima se čovečanstvo suočava, posebno u kontekstu klimatskih promena i zagađenja.
Ova Nobelova nagrada predstavlja inspiraciju za buduće generacije naučnika i istraživača, pokazujući da inovacije i kreativnost u nauci mogu doneti značajne promene u svetu. Razvoj metalno-organskih okvira može otvoriti vrata ka novim tehnologijama koje će pomoći u rešavanju nekih od najvećih problema današnjice, od zagađenja do nedostatka resursa.
