Zgrada zrenjaninskog pozorišta, najstarijeg teatra u Srbiji, ima bogatu istoriju koja seže sve do 1737. godine, kada je prvobitno izgrađena kao mlin i magacin za žito. Ova građevina je sagrađena od ostataka nekadašnje bečkerečke tvrđave i podignuta je na novom gradskom trgu, na mestu gde je planirano da nikne Nova Barselona, projekat koji su predložili Katalonci.
Katalonci su se u Banatu našli tokom 18. veka, kada su se suočavali sa političkim i ekonomskim previranjima u Španiji. Nakon smrti kralja Čarlsa II 1700. godine, započeo je rat za špansko nasleđe, koji je doveo do raseljavanja mnogih Katalonaca. Dok su jedni podržavali Habzburške monarhije, drugi su stali na stranu Burbona, što je dodatno pogoršalo situaciju.
Prva grupa Katalonaca, sastavljena od 74 porodice, stigla je u Pančevo 1735. godine, a nakon toga su se naselili i u okolini Vršca i Temišvara. Bečka dvorska komora je želela da se migranti adaptiraju i postanu produktivni članovi društva, pa su im dodeljene novčane pomoći uz obavezu da te dugove vrate. Svaka izbeglica je imala zadatak da pronađe posao, pretežno u poljoprivredi.
Iako su se Katalonci suočavali s preprekama, kao što su predrasude domaćeg stanovništva, uspeli su da započnu život u novom okruženju. Bečlije su ih smatrale lenjima i nerazvijenima, ali su ubrzo pokazali svoju radnu etiku tako što su uredili gradski trg i podigli prva zdanja. U tom periodu, Katalonci su kultivisali zemljište i gajili svilenu bubu, što je ukazivalo na njihovu sposobnost da se prilagode novim uslovima.
Međutim, njihova sudbina u Banatu nije bila dugotrajna. Pored ratova i bolesti, surove zime su dodatno otežale život, a mnogi su se odlučili na migraciju ka drugim mestima poput Budimpešte. Tokom 19. veka, španska prezimena su postepeno nestajala iz Bečkereka, iako je jedno selo, Perlez, i dalje nosilo trag njihovog prisustva.
Perlez je nazvan po Ramonu Frederiku de Vilani Perlesu, španskom plemiću koji je igrao ključnu ulogu u povezivanju habzburških teritorija. Njegov sin, Fransesko Vilana Perles Fabregas, bio je guverner Temišvarskog Banata, što ukazuje na značaj španskog nasleđa u ovom delu Vojvodine.
Iako je dolazak Katalonaca u Banat bio uslovljen teškim okolnostima, njihova sposobnost prilagođavanja i radna etika doprineli su razvoju ovog područja. Danas, kada prošetate banatskim selima, možete primetiti sličnosti u arhitekturi i strukturi, ali i jedinstvenost koja dolazi iz bogate istorije ovog kraja.
Zgrada pozorišta u Zrenjaninu ostaje simbol tog istorijskog nasleđa, podsećajući nas na vreme kada je ova regija bila mestom susreta različitih kultura i naroda. Katalonski doprinos razvoju Banata i dalje se može videti kroz arhitekturu, tradiciju i imena koja su ostala zapamćena kroz vekove.
Uprkos izazovima, Katalonci su ostavili neizbrisiv trag u Vojvodini, a njihova priča je podsetnik na važnost kulturnog nasleđa i zajedničkog života različitih naroda.
