Građani koji su radili tokom devedesetih godina često se suočavaju sa ozbiljnim problemima kada pokušavaju da provere ili ostvare pravo na penziju. Mnogi od njih nisu sačuvali ugovore o radu, dok su firme u kojima su radili često ugašene, privatizovane ili izbrisane iz registra. Ipak, prema važećim propisima, postoje načini da se radni staž iz tog perioda utvrdi.
Prema Zakonu o penzijskom i invalidskom osiguranju, staž se priznaje isključivo za periode u kojima je postojalo osiguranje, tj. za koje su uplaćeni doprinosi. Problem nastaje kada ti podaci nisu evidentirani u matičnoj evidenciji Fonda PIO, što je čest slučaj za godine tranzicije. U tom kontekstu, važno je znati kako postupiti da bi se utvrdili radni periodi i ostvarila prava na penziju.
Prvi korak koji građani treba da preduzmu jeste da se obrate Fondu PIO i zatraže listu staža osiguranja. Ovaj dokument služi kao osnova za utvrđivanje da li su sporni periodi rada uopšte evidentirani. Ukoliko u evidenciji ne postoji podatak o zaposlenju, građani imaju pravo da pokrenu upravni postupak pred Fondom PIO radi naknadnog utvrđivanja staža. Ova mogućnost proizlazi iz važećih propisa i Zakona o opštem upravnom postupku, koji omogućava korišćenje različitih dokaznih sredstava.
Dokazi koji mogu pomoći u ovom postupku obuhvataju sve raspoložive dokumente koji ukazuju na postojanje radnog odnosa. To uključuje radnu knjižicu, rešenja o prijavi ili odjavi sa osiguranja, platne liste, bankovne izvode o isplati zarade, potvrde iz arhiva, kao i podatke iz Poreske uprave o eventualnim uplatama doprinosa. Važno je naglasiti da svedočenja sama po sebi najčešće nisu dovoljna, ali mogu imati težinu ukoliko postoje i drugi materijalni dokazi.
Ukoliko se utvrdi da doprinosi nikada nisu bili uplaćeni, zakon ne ostavlja mogućnost da se taj period prizna kao staž osiguranja. Zbog toga se građanima savetuje da sačuvaju svu raspoloživu dokumentaciju i da na vreme provere podatke u Fondu PIO. Problemi sa stažom iz devedesetih godina najčešće se otkrivaju tek pred odlazak u penziju, kada je mogućnost ispravke znatno ograničena.
Osim toga, važno je napomenuti da su u poslednje vreme pokrenute različite inicijative za poboljšanje situacije sa penzijama. Neki od predloga uključuju unapređenje evidencije o radnom stažu, kao i olakšanje postupka utvrđivanja prava na penziju za građane koji su radili u teškim uslovima tranzicije. Ove inicijative su od suštinskog značaja za mnoge građane koji su se suočili sa problemima u ostvarivanju svojih prava.
Takođe, postoje i organizacije koje pružaju pravnu pomoć građanima u vezi sa pitanjima penzija i radnog staža. Ove organizacije mogu pomoći u prikupljanju potrebne dokumentacije i vođenju postupka pred Fondom PIO. Savetuje se da građani potraže pomoć stručnjaka kako bi olakšali proces i povećali šanse za uspešno utvrđivanje svog radnog staža.
U zaključku, važno je da građani budu proaktivni u vezi sa svojim pravima na penziju, posebno oni koji su radili tokom devedesetih godina. Proveravanje evidencije, prikupljanje dokaza i pokretanje upravnog postupka mogu biti ključni koraci u ostvarivanju prava na penziju. U svetlu složene situacije sa radnim stažom, svaka pomoć i informacija su dragocene, te je preporučljivo da se građani informišu i obrate stručnjacima za savet.
