Otkriće utvrđenog grada na vrhu šumadijske planine Venčac, koje je otkriveno tokom arheoloških iskopavanja, predstavlja značajan korak u razumevanju života prednemanjićkih Srba. Ova istraživanja, koja vodi ekipa Narodnog muzeja iz Aranđelovca, otkrivaju nepoznato poglavlje srpske istorije, s obzirom na to da do sada nije bilo pisanih dokaza o postojanju ovog naselja na tom području.
Utvrđenje se nalazi iznad Dvorina, na padini Venčaca, gde su otkriveni ostaci crkve i mitropolitskog dvora iz 14. veka, za koje se takođe verovalo da nisu dokumentovani. Naime, Vladan Milivojević, kustos-arheolog i rukovodilac istraživanja, ističe da nedostatak pisanih izvora ne znači nužno da objekti i događaji nisu postojali. Prema njemu, arheologija pomaže u popunjavanju praznina u znanju o prošlosti.
Otkriveni grad je opasan zidinama dužine oko 320 metara, a njegov značaj je dodatno naglašen snimanjima pomoću lidar skenera. Utvrđenje ima dve faze gradnje i tri perioda naseljavanja, a prema dosadašnjim istraživanjima, poslednja faza datira iz 9. do 10. veka, kada su stanovnici bili preci današnjih Srba. Ovi ljudi su se sklonili na vrh Venčaca zbog pretnji, a tragovi njihovog života uključuju keramičke artefakte i kosti divljih svinja, koje su bile deo njihove ishrane.
Milivojević objašnjava da otkrića na Venčacu ukazuju da su Srbi naseljavali severnije prostore nego što se ranije verovalo. On naglašava da su tokom srednjeg veka vlasti često menjale, ali je srpsko stanovništvo ostalo prisutno na tim terenima.
Lokalitet je bio sakriven pod gustom šumom, a istraživači su imali sreće što su se uspjeli probiti do gradskih zidina koje su sačinjene od velikih komada lomljenog kamena. Ovo otkriće je rezultat ustrajnosti i uverenja lokalnih arheologa da se na vrhu Mali Venčac krije značajno naselje. Milivojević i njegova ekipa su godinama tragali za ostacima tvrđave, a prvi put su je pomenuo Feliks Kanic u 19. veku.
Na vrhu Venčaca su ranije otkriveni grobovi iz antičkog perioda, ali tragovi tvrđave su bili nevidljivi. Milivojević je bio uveren da se utvrđenje nalazi na prirodno zaštićenoj uzvišici, koja je bila nedostupna istraživačima zbog guste vegetacije, osim naravno istraživača iz Narodnog muzeja.
Situacija se zakomplikovala kada su rudarske mašine počele da uništavaju vrh Venčaca. Kada su naišli na grobove s brojnim prilozima, arheolozi su nastavili iskopavanja i otkrili nekropolu sa skeletima muškaraca, žena i dece, što je potvrdilo Milivojevićeve sumnje o postojanju naselja u blizini.
Postojala je ozbiljna opasnost da otkrića budu uništena usled širenja kamenoloma, te je nakon pronalaska nekropole započela trka s vremenom da se lokalitet zaštiti. Snimanje lidar skenerom pokazalo je da se ispod guste vegetacije skrivaju zidine utvrđenog grada sa nekoliko kula i podgrađem.
Očekuje se da će u podgrađu ili na vrhu Malog Venčaca biti pronađena i crkva, jer je svaki grad morao imati svoje verske objekte. Milivojević naglašava da sada hodaju po ostacima objekata i zidova grada, pokrivenih nanosima zemlje, i da je teško predvideti šta sve može biti skriveno ispod površine.
Ova otkrića ne samo da obogaćuju znanje o srpskoj istoriji, već takođe ukazuju na važnost očuvanja arheoloških lokaliteta i njihovog značaja za razumevanje kulturne baštine.
